लाटिकोइली गा.वि.स. अन्तर्गत सुर्खेत वन संरक्षण शाखा
काक्रेविहार संरक्षण भित्र सवैभन्दा उचाइमा काँकेविह्रविहारको भग्नावशेष छ ।
सुर्खेत उपत्यकाको बीच भागमा हवाइजहाज बसेको जस्तो आकारमा बनेको भूखण्ड
सुर्खेत उपत्यकाको स्थायी बसोबास गर्न थालेपछि अतिक्रमण भै धेरै मात्रामा
वनजंगल विनाश भएको थियो । २०२९ सालमा तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको सुर्खेतमा
आएपश्चात काँक्रेविहारको भग्नावशेष समेतले महत्व पाएको देखिन्छ ।
काँक्रेविहारलाई संरक्षण गर्ने कार्यको थालनी भए पनि हाल यसतर्फ दृष्टि
लगाउन छाडिएको छ ।
भग्नावशेषबाट सुर्खेत उपत्यकाको दृष्य प्रष्टरुपमा देख्न सकिने भएकाले
दृश्यावोलोकनका लागि पनि काँक्रेविहारको महत्व रहेको छ । काँक्रेविहारको
भग्नावशेषलाई हेर्दा उत्कृष्ट शिल्पकारी कारीगरीको नमुना देख्न पाइन्छ ।
विभिन्न आकारमा रहेका ढुङ्गाहरुमा विभिन्न प्रकारका बुट्टाहरु कुादीएको छ ।
बुद्धको मुर्ति पाउनु र स्थानको नाममा पछाडी विहार जोडिएबाट यो भग्नावशेष
भगवान बुद्धसँग सम्बन्धित मानिएको छ ।
काँक्रेविहारको निर्माण कुन समयमा भयो र कसले गर्यो भन्ने विषयमा कुनै
ऐतिहासिक प्रमाण प्राप्त गर्न सकिएको छैन । काँक्रेविहारका विषयमा गहनतम
अध्ययन अन्वषणको अभाव भैरहेको छ । यसको निर्माण तेह्रौ शताब्दीतिर भएको
अनुमान गरीएको पाइन्छ । बौद्ध धर्मको व्यापकतालाई रोक्न शंकराचार्य र उनका
शिष्य अनुयायीहरुले बौद्धविहार भत्काई शिव मन्दिर निर्माण गराएको र यही
सन्दर्भमा लाटिकोइली शिव मन्दिरको स्थापना गरिएको हो भन्ने पनि अनुमान
गरिन्छ । यसको निर्माण गर्नेमा पाण्डव, बौद्ध लामा समेतलाई लिने गरीन्छ ।
काँक्रेविहारको नामबाट नै निर्माणकर्ता र अनुयायीहरुको पहिचान गर्ने क्रममा
कुकुच्छन्द बुद्धलमई समेत आधार बनाएको छ । उनको नामबाट विहार राखिएको
हुँदा क्रमश भापाका ध्वनी परीवर्तनका ऐतिहाासिक नियमहरुलाई पार गर्दै
कुकुच्छन्द विहारवाट काँक्रेविहार नाम रहन गएको भन्ने भनाईलाई तर्कपूर्ण
मानिएको छ ।
सुर्खेत उपत्यकाको दृष्यावोलोकनको उपयुक्त स्थान वृक्षारोपण, चक्रपथ,
वन्यजन्तु र पुरातात्विक वस्तुहरुले गर्दा पर्यटकिय स्थल, पिकनिक वनभोजको
लागि पनि प्रशिद्ध यस ऐतिहाासिक स्थलको उचित संरक्षण सम्बर्धन गरीएमा
सुर्खेत जिल्लाकै विकासमा ठूलो टेवा पुग्न सक्ने कुरामा विवाद छैन ।
भग्नावशेष रहेको स्थानदेखि दक्षिणतर्फसम्म उचाइमा एक थुम्को छ जहाँ १२/१२
वर्षमा पंचवली दिएन्छ । पंचवली नदिएमा रोगव्यथा वन्यजन्तु, भूतप्रेतले
सताउनुको साथै सुर्खेतमा अनावृष्टि भई विभिन्न दु:खकष्ट व्यहोर्नु पर्छ
भन्ने भनाई पनि प्रचलित रहेको छ ।
